خط شکستۀ نستعلیق انشعابی است از خط نستعلیق. یکی از تعاریف ممکن برای شکستهنویسی این است که شیوهای از نوشتنِ یک خط مشخص است که در آن کلمات روانتر تحریر میشوند. بههمین علت، شیوۀ شکستۀ یک خط - با توجه به دو نمونهخطِ شکستۀ تعلیق و شکستۀ نستعلیق - هندسۀ پیچیدهتری نسبت به خط اصلی دارد.
موارد دیگری که میتوان در توصیف خط شکستۀ نستعلیق ذکر کرد عبارتاند از:
- متصلنویسی تعداد مشخصی از گروههای حرفی
- انداختن (حذف) و تسطیح دندانهها
- تلخیص برخی از اجزای حروف
طراحی قلم دبیر (تحریری) در سال ۱۳۹۸ با هدف ساخت ابزاری توانا برای تحریر متنهای ادبی-آموزشی و کاربردهای فرهنگی انجام شد. بنیان اولیۀ دبیر از کتاب ارزشمند «آموزش خط شکستۀ تحریری ساده» به تحریر و تشریح هنرمند گرامی جناب آقای عباس رحمانی شکل گرفت. در حین طراحی این قلم در نگاشتههای ایشان جرحوتعدیلهایی صورت گرفت که لزوماً نه از حیث زیباییشناسیِ خوشنویسانه که بیشتر به جهت ملاحظات فنی طراحی قلم اعمال شدند.
اینک بعد از گذشت دوسال، قلم دبیر تحریری بازطراحی و دو وزن دیگر به نامهای جادو و مشق به آن افزوده شد.
فرآیند طراحی دو وزن دیگر با طراحی وزن مشق آغاز شد. دانگ* مشق در خوشنویسی ایرانی قلمی است که پهنای حدوداً ۶ میلیمتر دارد و برای سطرنویسی معمولاً به کار برده میشود. در وزن مشقِ قلم دبیر سعی در بازسازی ضعف و قوتها و نسبتهای این دانگِ قلم شده است. طراحی یک قلم خوشنویسانه و آزاد (از حیث شیوه) از خط شکستۀ نستعلیق دشوارتر از چیزی بود که فکر میکردم. حُسن این کار تلاش برای رسیدن به درکی پیچیدهتر از ضربآهنگ (Rhythm) حروف فارسی بود.
به بیانی دیگر، «حروف چگونه در همنشینی همآهنگ باشند؟».
بعد از اتمام وزن مشق، بهکمک نرمافزارْ از میانۀ ضخامت دبیر تحریری و دبیر مشق وزن «جادو» را طراحی کردم و با اعمال تغییراتی مختصر به دیگر قلمهای دبیر افزودم. جادو دانگ قلمی است بین کتابت و مشق، که برای قالب چلیپانویسی در خط نستعلیق کاربرد دارد.
در خاتمه لازم به ذکر است که قلم دبیر نسخهای اصیل از خط شکستۀ نستعلیق نیست (برخلاف چیزی که در طراحی قلم میرزا در مورد شیوۀ بهخصوص خط میرزا غلامرضا اصفهانی جستوجو میکردم)، بل سادهشدۀ این خط برای مصارف عمومی و روزآمد است. بنابراین، حضورِ طراحانهام در این قلم نسبت به قلم میرزا بیشتر است.
*دانگ یا دُنگ واحد اندازهگیری پهنای قلم و برابر با یک نقطه است.